Safevîler
Safevîler (Safavidler), İran'da 16. ve 18. yüzyıllar arasında hüküm süren ve İslam dünyasının önemli bir hanedanlığını temsil eden bir İslam İmparatorluğu'dur. Safevîler, özellikle Şii İslam'ın İran'daki yayılması ve kök salması açısından büyük bir rol oynamış ve bu nedenle İslam dünyasının tarihinde önemli bir yere sahiptir.
شاهنشاهی صفوی
Safevi İmparatorluğu Memleket-i İran Safevîler | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1501-1736 | |||||||||||
 Arma
| |||||||||||
 Safevî İmparatorluğu'nun en geniş sınırları | |||||||||||
| Başkent | Tebriz (1501-1555) Kazvin (1555-1598) İsfahan (1598-1736) | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) |
| ||||||||||
| Resmî din | Onikici Şii İslam | ||||||||||
| Hükûmet | Mutlak monarşi | ||||||||||
| Şah | |||||||||||
| |||||||||||
| Vezir | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 2.9 milyon km2 | ||||||||||
| Para birimi | Tümen, Abbâsî, Şahı | ||||||||||
| |||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  İran Türkiye Azerbaycan | ||||||||||
| Azerbaycan tarihi |
|---|
 |
| İran tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
|
Zaman çizelgesi |
| Makale serilerinden |
 |
Safevîlerin Kökeni
Safevîlerin kökeni, Şah İsmail tarafından kurulan Safevî Tarikatı'na dayanır. Şah İsmail, Safevî Tarikatı'nın lideri olarak görev yapmış ve tarikatı siyasi bir güç olarak kullanarak İran'da bir Şii İslam imparatorluğu kurmuştur. Safevîlerin yükselişi, 15. yüzyılın sonlarında başlamış ve 16. yüzyılda zirveye ulaşmıştır.
Şii İslam'ın Kabulü
Safevîler, Şii İslam'ı resmi devlet ideolojisi olarak kabul etmişlerdir. Bu, İran'da Şii İslam'ın yayılmasında büyük bir rol oynamıştır çünkü o dönemde İran genellikle Sünni İslam'ın egemen olduğu bir bölgeydi. Safevîler, özellikle onuncu İmam Ali'nin soyundan geldiklerini iddia ederek İran halkını Şii İslam'a çekmeye çalıştılar. Bu nedenle, Safevîlerin dönemi, İran'ın Şii İslam'ın merkezi haline gelmesi açısından önemlidir.
Safevîlerin İran'ı Birleştirmesi
Şah İsmail, Safevîlerin kurucusu olarak, İran topraklarını birleştirmek ve tek bir devlet altında toplamak için savaştı. Bu süreçte Azerbaycan, Kirman, Irak, Fars ve Horasan gibi bölgeleri fethetti. İran'ın birleştirilmesi, Safevî İmparatorluğu'nun temelini oluşturdu ve bu imparatorluğun genişlemesini mümkün kıldı.
Safevîlerin Altın Çağı
Safevî İmparatorluğu, 16. yüzyılın ortalarından 17. yüzyılın ortalarına kadar olan dönemi içeren bir altın çağ yaşadı. Bu dönemde Safevîler, İran'ı bir kültürel ve bilimsel merkez haline getirdi. Şah Abbas (I. Abbas), Safevî İmparatorluğu'nun bu dönemdeki en etkili liderlerinden biriydi ve imparatorluğu güçlendirmek ve modernleştirmek için bir dizi reform gerçekleştirdi.
Bu dönemde İran, İslam dünyasının en büyük ekonomik ve kültürel merkezlerinden biri haline geldi. Şiraz, İsfahan ve Tebriz gibi şehirler, İslam dünyasının en önemli kültürel ve ticaret merkezlerinden biri haline geldi. İmparatorluk, tekstil, seramik, maden işleme ve halı dokuma gibi sanayilerde büyük bir ilerleme kaydetti.
Sanat ve Mimarlık
Safevîler dönemi, İran sanatının ve mimarisinin altın çağı olarak kabul edilir. Şah Abbas, İsfahan'ı başkent yaparak şehrin inşasını teşvik etti ve bu şehir, o dönemin en etkileyici yapılarına ev sahipliği yaptı. Camiler, saraylar, köprüler ve meydanlar bu dönemin izlerini taşır. Şah Camii, Şeyh Lütfüllah Camii ve Ali Kapusu gibi önemli eserler bu dönemde inşa edildi.
Tarihî Olaylar ve İç Sorunlar
Safevîler dönemi, aynı zamanda bazı iç sorunlar ve dış tehditlerle de mücadele ettiği bir dönemdi. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu ile sık sık çatışmalar yaşandı. Bu çatışmalar, 16. ve 17. yüzyıllarda bir dizi savaşa yol açtı. En önemli çatışma, 1603-1618 Osmanlı-Safevî Savaşı'dır. Bu savaş, Osmanlıların Safevîlere karşı zafer kazandığı Uzun Hasan Savaşı ile sona erdi ve İran'ın batı sınırları belirlendi.
Ayrıca, Safevî İmparatorluğu içinde de bazı sorunlar vardı. Şah Abbas döneminde gerçekleşen Şeyh Sultan isyanı gibi iç ayaklanmalar, imparatorluğun istikrarını tehdit etti. Bununla birlikte, Şah Abbas, bu ayaklanmaları başarıyla bastırdı.
Safevîlerin Sonu
Safevî İmparatorluğu, 17. yüzyılın sonlarına doğru iç sorunlar ve dış tehditler nedeniyle zayıflamaya başladı. Safevîlerin son hükümeti olan Sultan Hüseyin, 1722'de Afgan istilasına karşı direnemedi ve İsfahan'ı kaybetti. Bu, Safevî İmparatorluğu'nun sonunu işaret etti ve Safevîler, İran tarihindeki yerini kaybetti.
Sonuç
Safevîler, İslam dünyasının önemli bir hanedanlığı olarak kabul edilir. Şii İslam'ı İran'ın resmi dini haline getirerek İslam dünyasında önemli bir değişikliğe yol açtılar. Ayrıca, sanat ve mimaride büyük bir miras bıraktılar ve İran'ı kültürel bir merkez haline getirdiler. Ancak iç sorunlar ve dış tehditler nedeniyle imparatorluğun zayıflaması, Safevîlerin sonunu getirdi ve İran tarihindeki etkileri, günümüz İran'ının kültürel ve tarihsel kimliğinde hala görülebilir.