Büveyhîler

Büveyhîler (Büyehiler veya Buyehiler olarak da bilinir), Orta Çağ İslam dünyasında önemli bir siyasi güç olan bir İslam hanedanlığıdır. İslam tarihinde, Büveyhîler dönemi özellikle İslam dünyasının siyasi ve kültürel gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.

Büveyhîler آل بویه Âl-i Būya
934-1062
Büveyh hanedanının kontrolü altındaki üç emirliğin haritası, yaklaşık 970
Başkent	Şiraz (Fars Büveyhleri, 934-1062) Rey (Cibal Büveyhleri, 943-1029) Bağdat (Irak Büveyhleri, 945-1055)
Resmî dil(ler)	Arapça
Yaygın dil(ler)	Orta Farsça (ikincil mahkeme dili) Farsça (popüler, edebiyat)
Resmî din	Şiilik
Hükûmet	Irsî monarşi
Emir/Şah
• 934-949 İmâdüddevle • 1048-1062 Abu Mansur Fulad Sutun
Tarihî dönem	Orta Çağ
• Kuruluşu 934 • İmâdüddevle kendini "Emir" ilân etti. 934 • Âlâ'ü'd-Devle kendini "Şehinşah" ilân etti. 979 • Dağılışı 1062
Yüzölçümü
980	1.600.000 km2
Para birimi	Dirhem, dinar
Öncüller Ardıllar Abbâsîler Ziyârîler Gazneliler Büyük Selçuklu İmparatorluğu Kâkûyîler Mervânîler Şabankara Annaziler

Köken ve Kuruluş

Büveyhî Hanedanı, Abbâsî Halifeliği'nin başkenti Bağdat'ta önemli bir güç kazanan bir Şii İslam hanedanıdır. Hanedanın kökenleri, Buyeh kabilesine dayanır. Büveyhîler, özellikle Ali ve Hasan'ın soyundan geldiklerini iddia eden bir Şii mezhebine, Zeydiyye'ye bağlıydılar. Büveyhîler, İslam dünyasında siyasi etkilerini artırmaya başlamadan önce İran'da faaliyet göstermişlerdir.

Büveyhîlerin kurucusu olan Ebû Şüca Buyeh, Abbâsî Halifesi Mutasım döneminde önemli bir askeri komutan olarak görev yapmıştır. Bu dönemde Abbâsî Halifeleri, Türk asıllı askeri kökenli vezirlerin etkisini artırmış ve hükümeti denetimleri altına almışlardır. Ebû Şüca Buyeh, bu askeri bürokrasinin bir üyesi olarak yükselmiş ve hızla yüksek askeri rütbelere ulaşmıştır.

Büveyhîlerin Yükselişi

Büveyhîler, İslam dünyasında siyasi etkilerini artırmak için fırsatlar ararken, Abbâsî Halifeleri ile karmaşık bir ilişki içindeydiler. Ebû Şüca Buyeh, sonraki halifeler için birçok askeri sefere liderlik etti ve Bağdat'ın savunmasını güçlendirdi. Bu seferler, onun ve ailesinin itibarını artırdı ve gücünü pekiştirdi.

Büveyhîler, Abbâsî Halifeliği içinde önemli mevkilere yükselerek ailelerini daha da güçlendirdiler. Bu dönemde Ebû Şüca Buyeh'in oğlu Ebû Fîrûz Abdullah ve torunu Ebû Nasr Hasan, Büveyhîlerin liderleri olarak görev yapmışlardır. Bu liderler, halifelik hükümeti üzerinde giderek daha fazla etki sahibi oldular.

Şii İslam ve Büveyhîler

Büveyhîlerin İslam tarihindeki en önemli özelliği, Şii İslam mezhebine bağlı olmalarıdır. Şii İslam, İslam'ın erken dönemlerinde İmam Ali'nin soyundan gelen İmamların liderliğini ve halifelik hakkını savunan bir mezheptir. Büveyhîler, özellikle Zeydiyye mezhebine bağlıydılar, bu da onların Abbâsî Halifeliği'ne karşı bir tür Şii muhalefet temsil etmelerine yol açtı.

Büveyhîler, Şii inançlarına sahip olmalarına rağmen, Abbâsî Halifeleriyle işbirliği yaparak iktidarlarını korumaya çalıştılar. Bu, onların İslam dünyasında bir dizi karmaşık siyasi ilişkiyi sürdürmelerine neden oldu.

Büveyhî Devletinin Yapısı

Büveyhî Devleti, Abbâsî Halifeliği'nin bir tür parçası olarak varlığını sürdürdü, ancak pratikte Bağdat ve çevresini denetimleri altına aldılar. Büveyhî Devleti, hükümetin en üst kademelerinde Büveyhî ailesine ayrıcalıklar tanıdı.

Büveyhîlerin hükümeti, büyük ölçüde askeri güce dayanıyordu. Bürokrasi ve ordu, Büveyhîlerin iktidarlarını korumak ve genişletmek için kullandığı temel araçlardı. Bu dönemde Bağdat, İslam dünyasının kültürel ve entelektüel merkezi olarak önemini sürdürdü.

İslam Dünyasındaki Rolü

Büveyhîler dönemi, İslam dünyasında siyasi ve kültürel bir canlılık dönemiydi. Büveyhîler, Abbâsî Halifeliği'nin düşüşü sırasında İslam dünyasının çeşitli bölgelerinde etki sahibi oldular. Ayrıca, Bilim, edebiyat ve sanat alanlarında birçok yenilik ve gelişme yaşandı.

Bu dönemde İslam dünyası, özellikle Bağdat'taki House of Wisdom gibi entelektüel merkezlerde matematik, astronomi, tıp ve felsefe alanlarında büyük ilerlemeler kaydetti. İslam dünyasındaki bu entelektüel gelişmeler, sonraki dönemlerde Avrupa'ya aktarılarak Orta Çağ Avrupa'sında Rönesans'ın temellerini atmıştır.

Çöküş ve Sonu

Büveyhîlerin hükümeti, zamanla zayıflamış ve iç mücadelelerle sarsılmıştır. Abbâsî Halifeliği'nin iç karmaşaları ve bölgesel isyanlar, Büveyhî Devleti'ni daha da zayıflattı. Ayrıca, Selçuklu Türkleri gibi diğer büyük güçlerin yükselmesi, Büveyhîlerin varlığına tehdit oluşturdu.

Sonunda, 1055 yılında Büveyhîler, Selçuklu Türkleri tarafından Bağdat'ın fethedilmesiyle tamamen ortadan kaldırıldı. Bu olay, Büveyhî Devleti'nin sonunu işaret etti ve İslam dünyasındaki Büveyhî etkisinin sona erdi.

Sonuç

Büveyhîler, İslam tarihinde önemli bir hanedanlık olarak kabul edilir ve özellikle İslam dünyasının siyasi ve kültürel gelişiminde etkili olmuşlardır. İslam dünyasının bu dönemdeki ilerlemeleri ve entelektüel canlılığı, tarih boyunca büyük bir etki yaratmıştır. Büveyhîlerin siyasi karmaşıklıkları ve Şii İslam mezhebine olan bağlılıkları, İslam dünyasının çok yönlü yapısını yansıtan bir örnektir.