Doğu Göktürk Kağanlığı
Doğu Göktürk Kağanlığı, Orta Asya'nın tarihinde önemli bir rol oynamış olan bir Türk kağanlığıdır. Doğu Göktürk Kağanlığı, 6. yüzyılın ortalarında kuruldu ve 8. yüzyılın başlarına kadar varlığını sürdürdü. Bu kağanlık, Orta Asya'nın tarihindeki büyük Türk devletlerinden biri olarak kabul edilir ve Türk tarihindeki erken dönemlerin anlaşılmasına katkı sağlar.
Doğu Göktürk Kağanlığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 581-630 | |||||||||
 Bayrak | |||||||||
 Doğu Göktürk Kağanlığı (626) | |||||||||
| Tür | Kağanlık | ||||||||
| Başkent | Ötüken | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Göktürkçe | ||||||||
| Resmî din | Tengricilik | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Kağan | |||||||||
| |||||||||
| Yasama organı | Kurultay | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 4.000.000 km2 | ||||||||
| |||||||||
Köken ve Kuruluş
Doğu Göktürk Kağanlığı, Göktürk Kağanlığı'nın doğu kolu olarak kuruldu. Göktürkler, 6. yüzyılın başlarında Orta Asya'nın bozkırlarında yerleşik olan çeşitli Türk boylarının birleşimiyle oluşan bir federasyondu. Göktürkler, 551'de Bumin Kağan tarafından resmen kuruldu. Ancak 552'de Bumin Kağan'ın ölümünün ardından, oğlu İstemi Kağan, Göktürk Kağanlığı'nın doğu ve batı kollarını ayırdı.
Doğu Göktürk Kağanlığı'nın İstemi Kağan Dönemi (552-576)
Doğu Göktürk Kağanlığı'nın ilk kağanı İstemi Kağan'dı. İstemi Kağan, Göktürklerin doğu bölgelerini yönetti ve kağanlık, başkenti Ordu-Baliq (şimdi Moğolistan'ın başkenti Ulan Batur'un yakınlarındaki Har Horin olarak bilinir) olan bu bölgeye dayanıyordu. İstemi Kağan, Doğu Göktürk Kağanlığı'nın temellerini atmış ve bu dönemde Göktürkler, Orta Asya'daki diğer boylarla sık sık çatışmışlardır.
Bilge Kağan ve Kül Tigin Dönemi (576-603)
İstemi Kağan'ın ölümünün ardından oğlu Bilge Kağan, Doğu Göktürk Kağanlığı'nın lideri oldu. Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin, Göktürk runik yazıları olarak bilinen eserleri oluşturdular, bu yazılar Orta Asya'nın en eski yazılı belgeleri arasında yer alır. Bu yazılar, Göktürk Kağanlığı'nın tarihini ve kültürünü açıklayan önemli bir kaynak olarak kabul edilir.
Bilge Kağan döneminde Doğu Göktürk Kağanlığı, Orta Asya'nın hakim gücü haline geldi. Bilge Kağan, batıdaki Sasaniler ve Bizans İmparatorluğu ile diplomatik ilişkiler kurarak kağanlığının gücünü artırdı. Ayrıca, Bilge Kağan ve Kül Tigin, Türk halkının birlik ve beraberliğini vurgulayan önemli eserler yazdılar. Bu dönem, Doğu Göktürk Kağanlığı'nın zirvesi olarak kabul edilir.
Kargaşa ve Çöküş Dönemi (603-682)
603'te Bilge Kağan'ın ölümünün ardından kağanlık, iç mücadeleler ve taht kavgalarıyla sarsıldı. Bu dönemde Göktürkler, Çin Tang Hanedanı ve batıda Sasaniler ile sık sık savaştılar. İç mücadeleler ve dış baskılar nedeniyle Doğu Göktürk Kağanlığı zayıfladı ve 682'de çöktü.
Göktürklerin Sonraki Tarihi
Doğu Göktürk Kağanlığı'nın çöküşünün ardından Göktürkler, Orta Asya'nın farklı bölgelerine dağıldılar ve farklı Türk boyları ve hanedanlıkları kurarak tarih sahnesinde varlıklarını sürdürdüler. Göktürklerin soyundan gelen hanedanlıklar, özellikle Uygurlar ve Karahanlılar gibi, Orta Asya'da etkili oldu.
Etkileri ve Mirası
Doğu Göktürk Kağanlığı, Orta Asya'daki Türk halklarının tarihinde önemli bir rol oynamış ve Türk kültürünün gelişimine katkıda bulunmuştur. Bilge Kağan ve Kül Tigin'in yazdığı Göktürk runik yazıları, Türk tarihi ve kültürünün anlaşılmasına büyük katkı sağlar.
Ayrıca, Göktürklerin Orta Asya'da kurduğu kağanlıklar ve hanedanlıklar, bölgedeki siyasi ve kültürel gelişmelere önemli katkılarda bulunmuştur. Göktürkler, Türk halklarının büyük bir kısmının kökenini oluşturur ve Türk kültürünün tarihini şekillendiren önemli bir unsurdur.
Doğu Göktürk Kağanlığı, Orta Asya'nın zengin tarihini anlamamıza yardımcı olan önemli bir geçmişe sahiptir. Göktürklerin mirası, Türk dünyasının tarihinde hala canlıdır ve Türk kültürünün temel taşlarından birini oluşturur.